دی فای (به انگلیسی: DeFi) به معنای سیستم مالی غیرمتمرکز است که دارایی‌های دیجیتال، پروتکل‌ها، قراردادهای هوشمند بر بستر بلاک چین را شامل می‌شود.
فایننس به معنی تامین مالی در دنیای روزمره ما مترادف موسسات مالی و بانک‌ها هستند که مدیریت دارایی‌های نقدی ما را به عهده دارند.
بانک ها و موسسات مالی در تقریبا تمام کشورهای دنیا در حال فعالیت هستند. این موسسات با در اختیار گرفتن دارایی های نقد یا دارایی‌های غیر نقد افراد به آن‌ها خدمات مالی ارائه می‌کنند.
امنیت و تسهیل در دریافت خدمات مالی از جمله مهمترین دلایل استفاده از بانک‌هاست. قطعا داستان های مربوط به گذشته های دور که در آن افراد خود مسئول حفظ و امنیت دارایی های خود بوده اند را شنیده و می‌دانید.
در دنیای امروزی دیگر نگهداری سرمایه های غیر نقد در مخفیگاه ها نیز به دست موسساتی سپرده شده که تمام توان خود را برای حراست از این دارایی‌ها به کار می‌بندند.
این موسسات مالی گوناگون خدمات مختلف ولی مشابهی ارائه می‌دهند. این خدمات با توجه به نیاز افراد مختلف در بانک ها برنامه ریزی می‌شود.
از معروفترین و مهمترین خدمات بانک‌ها اعطای وام است. همگی به مفهوم وام و بازپرداخت آشنا هستیم. اما جزییات این خدمت در بسیاری موارد باعث سردرگمی و حتی تعجب افراد خواهد شد.
برای اینکه یک خدمت مالی مانند اعطای وام به صورت یک آیین نامه اجرایی درآید به مراحلی نیازمند است.
سوالات متداول
- منابع مالی برای انجام این خدمات از کجا تامین می‌شود؟
- چه کسانی واجد شرایط دریافت این خدمات می‌شوند؟
- آیا واجدین شرایط ملزم به دادن وثیقه برای اطمینان از باز پرداخت‌ها هستند؟
- میزان تامین مالی خدمات تا چه سقفی است؟
- نحوه باز پرداخت به چه ترتیب است؟
- میزان بازپرداخت چه مقدار خواهد بود؟
- در چه صورت وثیقه های خدمات گیرنده به ازای طلب بانک تبدیل (نقد) می‌شود؟
تقریبا به روشهای بانک ها برای پاسخ به این سوالات آشنا هستیم.
به طور مثال وام مسکن از محل سپرده های مسکن در بانک مسکن به خانه اولی‌ها تعلق می‌گیرد. برای دریافت وام باید برای مدتی مبلغی که از سوی بانک تعیین می‌شود را سپرده گذاری کنید. وثیقه وام سند خانه خریداری شده خواهد بود.
میزان وام نیز توسط بانک تعیین می شود. بازپرداخت‌ها به صورت طولانی مدت خواهد بود. بازپرداخت شامل اصل و کارمزد (سود) تعلق گرفته به وام بر اساس فرمول تعیین شده بانک خواهد بود.
در صورت عدم پرداخت‌ها و رسیدن طلب بانک (جمع سر رسید های پرداخت نشده) به یک میزان مشخص (که در ابتدا اعلام می شود).
بانک با هماهنگی دستگاه های ذی ربط اقدام به فروش وثیقه و نقد کردن آن می‌کند و از محل فروش آن تمام طلب خود به علاوه جریمه های مربوطه را برداشت و باقی را به وام گیرندگان عودت خواهد کرد.
فایننس غیر متمرکز (DeFi) چیست؟
تمام این مراحل و سناریو های مختلف اعم از نحوه احراز صلاحیت، نوع ملک در حال خریداری، نحوه وثیقه گذاری، زمان آغاز بازپرداخت، مدت بازپرداخت، سررسیدهای بازپرداخت (ماهانه، سالیانه و …) جریمه‌های عدم باز پرداخت و … تماما در آیین نامه ابلاغی به بانک مشخص می‌شود.
این آیین نامه (پروتکل) افراد متقاضی واجد شرایط را مشخص می‌کند و هیچ سلیقه یا اعمال نظری روی این موضوع وجود ندارد. منابع مالی را به افراد واجد شرایط طبق رویه پرداخت و به دریافت وثیقه نظارت می‌کند و الی آخر.
تمام این آیین نامه و وظایف و هر دو طرف خدمات دهنده و خدمات گیرنده در قالب یک قرارداد تنظیم و به امضای هر دو طرف می‌رسد که هر کدام یک نسخه از آن را در اختیار می‌گیرند. (در مواردی که آیین نامه تعیین می کند نیاز به شخص ثالثی نیز هست که معمولا دفترخانه ثبت اسناد هستند)
در تمام دنیا امکان خطا، تقلب، اعمال نظر و یا انجام اعمالی فراتر یا کمتر از پروتوکل تعیین شده وجود دارد.
به طور مثال ممکن است یک شعبه فردی (با تبانی با یکی یا چند تن از کارمندان) که واجد شرایط نیست را واجد شرایط قلمداد و خدمات مالی مورد نظر را به وی پرداخت کنند. یا بعد از پرداخت نکردن سررسیدهای بازپرداخت هم اقدامی در جهت اخذ وثیقه اعمال نشود. یا حتی وثیقه مناسب از شخص دریافت نشده باشد.
می توان به این که آیین نامه صحیح و تا حد امکان به درستی تدوین شده است اطمینان داشت. اما در بخش اجرا، به دلایل مختلف می توان شاهد تفاوت در نتیجه بود.
حال فرض کنید تمام موسسات مالی به جای افراد انسانی توسط ربات‌هایی اداره می شدند که تنها بر اساس قوانین و پروتوکل های ابلاغی عمل می‌کنند. در این صورت تمام کسانی که واجد شرایط هستند در شرایط عادلانه ای خدمات خود را دریافت می‌کنند.
از سوی دیگر این ربات ها به محض فعال شدن بند نقد شدن وثیقه بدون هیچ ترحم درنگ و فرصتی، اقدام به نقد کردن وثیقه می‌کنند.
این ربات‌ها در دنیای رمزارزهای دیجیتالی با عنوان فایننس‌های غیر متمرکز شناخته می‌شوند. این فایننس‌ها در واقع پروتوکل(آیین نامه) هایی هستند که توسط افراد متخصص تهیه می‌شوند و به کمک توسعه دهندگان و برنامه نویس‌ها تبدیل به برنامه هایی می‌شوند که تمام این پروتکل را مو به مو و بر اساس شرایط پیش آمده (سناریو های مختلف) اجرا می‌کنند.
بانک‌ها قرارداد هایشان را به صورت متمرکز در یک نقطه (دفترخانه اسناد رسمی) نگهداری می‌کنند تا در صورت وجود اختلاف به این نسخه بی طرف غیرقابل تغییر مراجعه کنند.
با انجام موارد مورد نیاز این پروتوکل ها، می توان قرارداد مربوطه را فعال کرد. در این مرحله قرارداد پر شده به تمام دفاتر بی طرف اعلام می‌شود تا آن ها از این به بعد تمام حساب و کتابهای این قرارداد را ثبت و ضبط کنند.
از این جا به بعد تمام پرداخت ها چه از طرف گیرنده و چه از طرف خدمات دهنده در دفاتر ثبت می‌شود. همچنین مفاد قرارد داد نیز مو به مو اجرا می‌شود.
این قراردادها را قراردادهای هوشمند (Smart Contract) و به پروتکلی که این قرارداد بر اساس آن نوشته شده، فایننس غیر متمرکز Decentralized Finance) DeFi) یا دیفای گفته می‌شود. دفاتری که تمام جزییات قرارداد و حساب و کتاب‌ها را ثبت و ضبط می‌کنند نیز همان بلاک چین است.
توجه داشته باشید که خطای نرم افزاری ناشی از خطاهای هنگام نوشتن برنامه این قراردادهاست.
در مقابل این پروتکل‌ها ممکن است خطاهای منطقی داشته باشند که ناشی از خطا در نوشتن پروتکل‌ها باشد. که این موضوع با توجه به متخصصینی که این پروتکل‌ها را تدوین می‌کنند بسیار بعید به نظر می‌رسد. ضمن اینکه معمولا این پروتکل‌ها توسط موسسات حسابرسی ویژه مورد بررسی‌های ریزبینانه قرار می‌گیرند.
همچنین قبل از انتشار عمومی این پروتکل‌ها را به صورت آزمایشی راه اندازی و زیر شدیدترین شرایط و انواع سناریوهای مختلف قرار می‌دهند. برخی از این پروتکل‌ها حتی برای پیدا کردن خطاهای نرم افزاری (بسته به نوع خطا) جوایز مالی در نظر می‌گیرند.
این پدیده‌های نوظهور هستند و قطعا راه درازی برای تثبیت و عمللکرد بدون خطا در پیش دارند. اما آشنایی با این پدیده‌ها خالی از لطف نیست. حتی گاهی می توان فرصت های سرمایه گذاری نیز در آن ها پیدا کرد.