دیفای یا موسسات مالی غیر متمرکز Decentralized Finance-DeFi یک آیین نامه مالی برای مبادلات مالی است که به صورت نرم افزار یا اپلیکیشن‌های کامپیوتری درآمده اند و به صورت قراردادهای هوشمند در بستر قابلیت قراردادهای هوشمند در تکنولوژی بلاک چین مورد استفاده قرار می‌گیرند.
با مفاهیم نرم افزار و اپلیکیشن‌های کامپیوتری (و گاه موبایلی) آشنایی داریم. اما این برنامه‌ها را همواره به صورت متمرکز و در بسترهای متمرکزی مانند کامپیوتر های شخصی یا در مقیاس‌های بزرگتر در شبکه‌های موسسات مختلف یا ارگان‌های مختلف دیده ایم و اجرا کرده ایم.
در این بسترها تنها افراد مجاز که از سوی مسئولان گرداننده موسسه تعیین می‌شوند به اطلاعات دسترسی دارند و می توانند از امکانات برنامه ها استفاده کنند. دسترسی عموم به این اطلاعات کاملا مسدود است و موسسات تلاش بسیار زیادی در جهت حفاظت از این اطلاعات می کنند.
این اطلاعات به صورت متمرکز در اختیار این موسسات قرار دارد و در صورت خدشه به این اطلاعات از سوی خرابکاران تنها می توان به نسخه های پشتیبان (در صورت وجود) رجوع کرد که در خصوص سیستم هایی که تبادل اطلاعات یا به عبارتی تراکنش ها در آن به صورت مداوم و بسیار حیاتی و مهم هستند (مانند بانک ها) این بازگشت به نسخه‌های پشتیبان عملا به علت خسارت های بسیار زیاد مقدور نیست.
با پیدایش فناوری بلاک چین به وسیله بیت کوین از سال 2009 تا کنون استفاده از این تکنولوژی گستردگی زیادی پیدا کرده و به وسیله این فناوری می توان از صحت و اعتبار تراکنش ها اطمینان حاصل کرد.
در خصوص نحوه عملکرد بلاک چین قبلا توضیح داده شده ولی به صورت کلی این فناوری شبیه به دفاتر ثبت اسناد و مدارکی عمل می‌کند که تمامی اسناد در تمامی دفاتر ثبت می‌شود و خدشه به یک یا چند دفتر خللی در عملکرد یا اعتبار دیگر دفاتر ایجاد نمی‌کند و سیستم می‌تواند بدون مشکل به مسیر خود ادامه دهد.
با راه افتادن شبکه اتریوم قابلیت ویژه ای به فناوری بلاک چین اضافه شد. این قابلیت با نام قرارداد هوشمند این امکان را به کاربران می‌داد تا تراکنش های مد نظرشان را توسط برنامه هایی که خودشان تولید می‌کردند در بستر بلاک چین کنترل کنند.
به این ترتیب برنامه‌ها اطلاعات (اکثرا مالی) را پردازش می‌کنند و خروجی آنها به صورت تراکنش‌هایی به بستر بلاک چین ارسال می کنند تا در آنجا ثبت و ضبط شود.
این برنامه ها به صورت کلی برنامه های غیرمتمرکز decentralized Application dAPP نامیده می‌شوند که میتوانند شامل چند برنامه باشند که هر برنامه به صورت یک قرارداد هوشمند در بستر بلاک چین (اتریوم یا دیگر بلاک چین‌های دارای این قابلیت) قرار می‌گیرد و فعالیت می‌کند.
انواع خاصی از این دپ dApp ها که مختص به تراکنش‌های مالی هستند به طور کلی موسسات مالی یا فاینانس نامیده می‌شوند.
این موسسات گستره فعالیت‌های مالی را در بر می‌گیرد. از صرافی های آنلاین غیرمتمرکز تا بیمه های غیر متمرکز. چرا لفظ موسسه به این برنامه ها اطلاق می‌شود و فرق آن با موسسات مالی سنتی و فیزیکی در چیست؟
به این علت که این برنامه‌ها بر اساس هدف تعیینی تقریبا تمام کارهایی که یک موسسه مالی انجام می‌دهد را انجام می‌دهند به آنها فاینانس گفته می‌شود.
اما تفاوت آنها با موسسات مالی سنتی در چیست؟ ابتدا کمی با جزییات بیشتر تشابهات این دو موسسه را بررسی می‌کنیم. اما بزرگترین و اصلی ترین تفاوت این دو موسسه که لازم است در همین ابتدا به آن اشاره کنیم، نوع دارایی مورد استفاده و کاربرد است.
موسسات مالی سنتی با ارزهای فیات و دارایی های فیزیکی یا قابل نقد شدن سروکار دارد و موسسات دی فای تنها از رمزارزها و دارایی های توکنیزه شده پشتیبانی می‌کند.
در موسسات مالی روزمره بر اساس نوع آن موسسه خدمات مالی ارایه می شود. مانند اعطای وام، سپرده گذاری از نوع پس انداز یا سرمایه گذاری و … موسسات دی فای نیز همین خدمات را ارایه می‌دهند. تفاوت این دو در بخش تقابل و تعامل طرفین درگیر است.
در موسسات مالی سنتی کاربران حتی برای یک بار هم که شده باید به موسسه مراجعه و مدارک خود اعم از احراز هویت، احراز توانایی مالی و … را به تایید موسسه برساند.
موسسه نیز این مدارک را به فراخور نیاز اعتبار سنجی خواهد کرد و بر اساس آن اقدام به ارایه خدمات به کاربر خواهد کرد. این فرآیند به KYC یا مشتری ات را بشناس (Know Your Customer)معروف است. البته از سوی مقابل کاربر یا همان مشتری حتما (به طور منطقی!) اعتبار موسسه ای که به آن مراجعه می‌کند را بررسی می‌کند و فاکتورهایی اعم از سابقه روشن، اعتماد مردمی و … را در نظر می گیرد.
با این حال امکان دارد که موسسه مالی دچار مشکل شود (ورشکستگی، فساد مدیران بالا رتبه یا دیگر عوامل) که احتمال وقوع این مشکلات در مورد موسسات معتبر به مراتب پایین تر است.
اعتبار سنجی موسسات توسط موسسات ممیز یا حسابدار بی طرف داخلی یا بین المللی بر اساس استانداردهای خاصی سنجیده می‌شود. این اعتبارسنجی به صورت فیزیکی و در دنیای واقعی شکل می‌گیرد.
اما در مورد دی فای‌ها این فرآیند‌ها از سوی کاربر به همان شکل قبل بایستی دنبال شود، یعنی اعتبار موسسه باید بررسی شود که این کار توسط برخی موسسات ممیزی معتبر انجام می‌شود. این موسسات مالی چیزی جز یک مجموعه کد کامپیوتری نیستند و عوامل فیزیکی در آن دخیل نیستند.
به همین علت این کدها به صورت همگانی در دسترس همه قرار دارد و موسسات اعتبار سنجی میتوانند این کدها را بررسی ونتیجه را به اطلاع همه برسانند.
از دیگر تفاوت های این موسسات می توان به نحوه وثیقه پذیری اشاره کرد. همانطور که اشاره شد تنها دارایی قابل ارایه به این موسسات ارزهایی است که پشتیبانی می کنند و بر اساس آن می توان با وثیقه گذاری اقدام به اخذ وام کرد. در حالیکه در موسسات سنتی می توان از دارایی هایی غیرنقد برای وثیقه گذاری استفاده کرد.
صرافی‌های غیر متمرکز (Decentralized Exchanges- DEXs)
همانطور که از نام آن ها بر می آید محلی برای تبدیل ارزها به یکدیگر است. همانطور که گفته شد این موسسات روی بستر بلاک چین قرار دارند و این یعنی از ارزهای مرتبط به آن بلاک چین پشتیبانی می‌کنند.
در این موسسات کاربران می توانند دارایی های خود را بین همدیگر تبادل کنند، بدون نیاز به یک واسطه مرکزی که سرمایه های آن ها را نگهداری کند. در عوض کاربران کیف هایشان را به صرافی متصل می‌کنند و تراکنش ها را خودشان تایید می‌کنند.
در یونیسواپ Uniswap که یکی از معروفترین این صرافی هاست، کاربران می توانند نقدینگی را به صرافی ارائه کنند تا از یک مشوق بهره مند شوند.
استفاده از این روش برای افزودن به حوضچه نقدینگی موضوع اتکا داشتن به مارکت میکرها یا بازارگردانها (Market Makers) را خنثی می‌کند. این اتکا در بلاک چین‌های مانند اتریوم که حجم خروجی تراکنش های تایید شده پایین است باعث ناکارآمدی صرافی و غیراجرایی بودن آن می‌شود.
قیمت دارایی‌ها در دکس‌ها معمولا توسط بازارگردان های اتوماتیک Automated Market Maker-AMM تعیین می‌شود. پروتوکل‌هایی که به صورت قراردادهای هوشمند روی بلاک چین موجود هستند و توسط فرمول های ریاضی این قیمت‌ها را تعیین می‌کنند.
از مزایای دکس ها کم بودن میزان نگهداری آن‌هاست، کارمزدهای معامله نیز پایین و حداقل هستند. علاوه بر این‌ها تا زمانیکه قرارداد هوشمند استوار و محکم باشد، این موسسات امن و ایمن در نظر گرفته می‌شوند.
یکی از اشکالات این دکس‌ها در مقایسه با صرافی های متمرکز و فیزیکی (آنلاین یا آفلاین) ، کمبود تنوع انواع معاملات است. معاملاتی مانند معامله مارجین Margin trading یا معاملات مشتقاتی Derivatives است.
مثال از این موسسات یونیسواپ Uniswap و دی وای دی اکس dYdX است.
دپ های کیف پول (Wallet DApps)
به طور کلی برای استفاده از دپ ها کاربران باید رمزارزهای خود را در جایی نگهداری کنند. این فضا کیف پول های رمزارزی هستند. برای استفاده از دی فای ها کاربران عموما باید از کیف پولهای دپ استفاده کنند. برنامه هایی که به صورت افزونه Add-on به مرورگر ها اضافه می‌شوند یا قابل دانلود بر روی گوشی های موبایل هستند یا حتی به صورت نرم افزار های کامپیوتر های شخصی قابل استفاده هستند.
این کیف پول ها قابلیت هماهنگ شدن با دیگر دپ‌ها را دارند و از طریق آنها می توان دارایی‌ها را به دپ‌های مختلف آسان و سریع ارسال کرد یا دریافت کرد یا حتی به کیف پول های دیگر انتقال داد.
مثال از این دپ های کیف پول متاماسک MetaMask و مای اتر والت MyEtherWallet است.
جمع بندی
دی فای‌ها هر روز امکانات بیشتری ارایه خواهند کرد و هر روز به تعداد این دیفای ها اضافه می‌شود که هر کدام از آنها مدعی نوآوری خاص و ویژه ای هستند.
اما مهمترین موضوع بررسی و تحقیق در خصوص صحت ادعاها است که توسط موسسات و افراد بی طرف و گاه بدبین صورت می‌گیرد. هر چقدر این اعتبارسنجی ها بیشتر و دقیق تر باشد، آن دی فای محل امنتر و معتبرتری برای سرمایه گذاری خواهد بود.
لازم به تاکید است که تحقیقات را باید کاربر شخصا انجام و تصمیم گیری کند. آنچه در اینجا به عنوان نمونه معرفی شده از معتبرترین دیفای‌ها در زمینه خودشان هستند و صرفا جهت آشنایی و درک بهتر موضوع ارایه شده اند و ما هیچ گونه توصیه ای برای سرمایه گذاری در این بستر ها نداریم.